06.06. 2024
MIŁO NAM POINFORMOWAĆ, ŻE
TVP 3 KRAKÓW
objęła opieką patronacką
PROJEKT
Dzieci polskich „bandytów” - więźniowie polityczni obozu dziecięcego przy ul. Przemysłowej w Łodzi (kwerenda archiwalna i publikacja wyników badań)
31.05.2024
KRYTYKA ŹRÓDEŁ Z LAT 1946-2023
31 maja 2024 roku zakończyliśmy pierwszy etap projektu. Obok wstępnego rozeznania w zasobach archiwów i wytypowania zbiorów, które poddajemy pogłębionym kwerendom naukowym, najważniejszym działaniem była krytyka źródeł z lat 1946-2023. Przez źródła należy w tym przypadku rozumieć opracowania o obozie przy Przemysłowej w Łodzi. Zarówno naukowe, jak i pretendujące do miana takowych, lub uważane za takie przez autorów piszących o Przemysłowej.
Badaniom poddano około 150 publikacji. Niektóre z nich to kilkustronicowe artykuły, ale są wśród nich także o wiele obszerniejsze pozycje. W ramach analizy sprawdzano, czy podejmują wątek więźniów politycznych dziecięcego obozu. I najważniejsze - w jaki sposób to robią. W tym m.in. - na ile jedynie w sposób dosłowny, bierny referują wcześniejsze ustalanie lub opinie, a na ile opierają się np. na wynikach badań.
Ostatnie zagadnienie jest o tyle istotne, iż Przemysłowa w sposób bardzo ograniczony zaistniała do tej pory w dyskursie naukowym, a opracowania o charakterze popularyzatorskim często jedynie powielają schematy narracyjne na temat obozu. Niejednokrotnie z krzywdą dla wizerunku obozu i jego miejsca w przestrzeni pamięci, oraz dla samej społeczności obozowej.
Pytać o więźniów politycznych w odniesieniu do Przemysłowej, to poruszać wielowątkowe zagadnienie:
- powodów izolacji więźniów,
- struktury społeczności obozowej,
- klasyfikacji obozu.
Rodzaj więźniów w przypadku Przemysłowej (obozu naznaczonego oficjalną niemiecką nazwą sugerującą konieczność policyjnego dozoru nad polskimi dziećmi) to kwestia związana z oficjalnymi i realnymi „przewinami”, za jakie dzieci stawały się więźniami obozu. Co z kolei bezpośrednio wynika z prawdziwych i deklarowanych intencji niemieckiego okupanta wobec polskich dzieci izolowanych w obozie na Przemysłowej.
Rozważanie przyczyn zatrzymania polskich dzieci i przekazywania ich do obozu, a tym samym próba wydzielenia różnych grup więźniów obozu, gdzie główną linię podziału ma wyznaczać ta biegnąca pomiędzy więźniami politycznymi i tzw. kryminalnymi, to także pytanie o definicję „więźnia politycznego”, gdy mowa o dzieciach w wieku 2-16 lat, których „przewiny” zaistniały w określonych warunkach – podczas i w wyniku wojny, a proces „osądzenia” przebiegał w ramach systemu, którego celem z pewnością nie była sprawiedliwość.
W jaki sposób z zasygnalizowanym powyżej problemem radzą sobie autorzy opracowań o Przemysłowej? Co na ten temat mówią opisywane przez nich zachowane oryginalne niemieckie dokumenty? Na ile ujawniają prawdziwe intencje niemieckiego nazistowskiego systemu, realizowane przez urzędy, urzędników i ich rozporządzenia? Czy Przemysłowa, w ujęciu piszących o niej, jawi się jako obóz więźniów politycznych? Na te pytania odpowie artykuł naukowy, którego publikację zaplanowaliśmy na 31 października 2024 roku. Krytyka źródeł z lat 1946-2023 to jedna z jego głównych części.
Fraza „dzieci polskich ‘bandytów’” lub „dzieci polskich ‘terrorystów’” ma swoje źródło w niemieckiej nomenklaturze z czasów II wojny światowej. Mianem „terrorystów/bandytów” nazistowscy Niemcy określali polskich patriotów.
Do obozu przy ulicy Przemysłowej w Łodzi dzieci trafiały z różnych przyczyn, także politycznych, gdy za takowe uznamy ich własny udział w ruchu oporu lub ponoszenie przez nie konsekwencji patriotycznej działalności ich rodzin.
Próby klasyfikacji przyczyn, z jakich dzieci trafiały do obozu na Przemysłowej, a w tym określenia, na ile stanowiły jedynie przykrywkę dla prawdziwych intencji okupanta, można odnaleźć w zasadzie we wszystkich opracowaniach dotyczących Przemysłowej. Krytyka źródeł z lat 1946-2023 w odniesieniu do zagadnienia politycznych więźniów Przemysłowej jest punktem wyjścia dla projektu „Dzieci polskich ‘bandytów’ [...]”.
Wszelkie liczby dotyczące obozu na Przemysłowej mają charakter szacunkowy. Także i te dotyczące struktury społeczności obozowej. Powodem takiego stanu jest brak zachowanej dokumentacji z czasów II wojny światowej, ale i brak badań.
W ramach projektu „Dzieci polskich ‘bandytów’ […]” zespół projektowy podda badaniom dostępne archiwalia związane z Przemysłową. Wyniki pogłębionych kwerend archiwalnych zostaną opracowane i upowszechnione w formie naukowego opracowania, a to zostanie udostępnione w trzech wersjach językowych (polski, niemiecki, angielski) na stronie www.obozprzyprzemyslowej.pl – pierwszej stronie internetowej w całości poświęconej historii obozu przy Przemysłowej.
Celem projektu jest powiększenie zasobu zweryfikowanych danych dotyczących obozu i umocnienie obecności Przemysłowej w dyskursie naukowym, w którym nadal funkcjonuje w bardzo ograniczonym zakresie.
W 1942 r. na terenie Generalnej Guberni działała z powodzeniem organizacja ruchu oporu, w której skład wchodziło kilku małoletnich chłopców i dziewczynek. Jeździli oni na najbardziej ruchliwych trasach: Kraków, Tarnów, Rzeszów, Jarosław, Przemyśl, lwów, Częstochowa, Kielce, Rejowiec, Dęblin, Rawa Ruska, Zakopane itp. Na dworcach kolejowych i w pociągach śpiewali piosenki niemieckie i antyniemieckie – w zależności od okoliczności. Polowali zwłaszcza na podchmielonych lub śpiących w poczekalniach dworcowych czy w pociągach oficerów Wermachtu, a także SS, nawet tajniaków, i obcinali im kabury z pistoletami, zabierali broń długą. Do obcinania broni mieli żyletki oprawione w specjalne blaszki. Ich głównym zadaniem było zdobywanie broni. Zabierali też hitlerowcom portfele z dokumentami i pieniędzmi, teczki z dokumentami, wiszące na wieszakach mundury i płaszcze oraz bagaże. Zdobyte w ten sposób przedmioty wyrzucali przez okno jadącego pociągu lub przekazywali je natychmiast dziewczynkom przebranym za wiejskie handlarki, a te z kolei dorosłym, którzy stanowili jednocześnie ich ochronę. Zdobytą broń i przedmioty dostarczali do Krakowa na punkty kontaktowe, których w Krakowie i okolicy było kilka. Hitlerowcy urządzali na nich istne polowania, poddawano rewizjom, ale nigdy niczego przy nich nie znaleźli. Wreszcie w styczniu 1943 r. zostali aresztowani przez gestapo w Krakowie. Tam poddano ich długotrwałym przesłuchaniom i torturom. Konfrontowano ich z innymi członkami organizacji, ale do niczego nie przyznali się. Wszyscy byli tak zmasakrowani, że się wzajemnie nie mogli rozpoznać. Osadzono ich w więzieniu na Montelupich, skąd w marcu 1943 r. zesłano ich do obozu w Łodzi (Witkowski, 1975, 93)
- pisze w monografii Hitlerowski obóz koncentracyjny dla małoletnich w Łodzi Józef Witkowski. A rok wcześniej więzieniu na Montelupich w kontekście Przemysłowej poświęca także obszerny artykuł w „Przeglądzie Lekarskim” - Małoletni więźniowie Montelupich (Witkowski, 1974).
Jak liczna była grupa więźniów Przemysłowej, którzy trafili do Łodzi przez krakowskie więzienie Montelupich? Czy transport w marcu 1943 roku był jedynym? Czy Montelupich było przystankiem na drodze do Łodzi tylko dla członków ruchu oporu, czy także dla innych grup więźniów?
Witkowski bazował głównie na relacjach byłych więźniów obozu oraz ich rodzin. W ramach projektu Dzieci polskich ‘bandytów’ szukamy oryginalnych dokumentów, list więźniów, list przewozowych, skierowań do więzienia i obozu. Czy takie podejście jest wyrazem braku zaufania do świadectw bezpośrednich uczestników wydarzeń? Nie. Kieruje nami potrzeba zebrania jak największej ilości danych, nakreślenia jak najdokładniejszego tła wydarzeń, poznania różnych narracji – w tym także tej oficjalnej niemiecko-nazistowskiej. Dlaczego?
Obóz przy Przemysłowej został potraktowany przez historyków po macoszemu. Często pisali o nim niefachowcy (w znaczeniu – nie historycy), najczęściej korzystając z wcześniejszych opracowań, bazując na nich w sposób bezpośredni, z pominięciem krytyki źródeł.
Przemysłowa potrzebuje badań! W ramach projektu Dzieci polskich ‘bandytów’ próbujemy weryfikować m.in. dane dotyczące dzieci, które do Łodzi trafiały przez Kraków.
Projekt
Dzieci polskich „bandytów” - więźniowie polityczni obozu dziecięcego przy ul. Przemysłowej w Łodzi (kwerenda archiwalna i publikacja wyników badań)
Dofinansowano ze środków Biura „Niepodległa” w ramach Programu Dotacyjnego „Niepodległa”
Opieka patronacka – TVP 3 Kraków
Główny wykonawca – Stowarzyszenie U siebie-At home z Krakowa
Kierownik projektu – Urszula Sochacka
Zespół projektowy – specjaliści z Krakowa, Łodzi i Katowic a także wolontariusze z Niemiec (Wiesbaden, Siegen)
Czas trwania projektu – luty/listopad 2024
W ramach projektu zostanie przeprowadzona krytyka źródeł z lat 1946-2023 dotyczących obozu dla dzieci i młodzieży przy ulicy Przemysłowej w Łodzi w odniesieniu do wątku więźniów politycznych obozu, oraz kwerendy naukowe w zasobach polskich archiwów. Ich wyniki posłużą do stworzenia artykułu naukowego na temat więźniów politycznych Przemysłowej. Jego publikację zaplanowano na 31.10.2024 – na stronie - www.obozprzyprzemyslowej.pl
Polen-Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei in Litzmannstadt
Niemiecki obóz dla polskich dzieci